Nikephoros Botaneiates (III. Nikephoros)

Birisi Anadolu'da diğeri Balkan Yarımadasında olmak üzere hemen hemen aynı zamanda Bizans askeri aristokrasisi temsilcilerinden ikisi ayaklandı. 1072 yılındaki Slav isyanını bastırmış olan Nikephoros Bryennios devletin Avrupa arazisinde bulunan Bizans askeri aristokrasinin en itibarlı mümessiliydi. 1077 kasım ayı başında mukabil imparator sıfatıyla doğum şehri olan Edirne'ye giderek buradan, Bizans başşehrinin surları önüne kadar ilerleyen bir orduyu yola çıkardı. Anatolikon themasının strategosu olup manidar bir şekilde ailesinin menşeini Phokas'lara bağlayan Nikephoros Botaneiates Anadolu asalet sınıfının tipik bir temsilcisiydi. 7 Ocak 1078'de kendisini imparator ilan ettirerek Sultan Alpaslan'ın kuzenlerinden birisi olan Süleyman'ın yardımını sağladıktan sonra, o da İstanbul üzerine yürüdü. O zaman hüküm süren büyük karışıklıklara rağmen üstünlük Anadolu'da kaldı: Nikephoros Botaneiates Avrupa'daki rakibi ve adaşından önce davrandı. Nikephoritzes'in hoşa gitmeyen idaresi sonucu gücünü arttırmış bulunan İstanbul'daki hükumete muhalif parti bütün ümitlerini Anadolu'lu kumandana bağlamıştı. Botaneiates 1078 martında ordusuyla İznik'e henüz girmişti ki İstanbul'da kilisenin de büyük ölçüde katılmasıyla bir isyan patlak verdi. VII. Mikhail tacını terk ederek Studios manastırına çekilmek zorunda kaldı. İmparatorluğa Nikephoros Botaneiates'i çağrıldı. Botaneiates 24 Mart'ta İstanbul'a girerek aynı gün patriğin eliyle taçlandırıldı. Dukas ailesi ile bağlantı kurmak ve Bizans'taki meşruiyet duygularını tatmin etmek gayesiyle selefinin zevcesi imparatoriçe Maria ile kocasının henüz hayatta bulunmasına rağmen evlendi.

Ancak ihtiyarlamakta olan Botaneiates'in gücü devleti karışıklıklardan kurtarmaya yetemezdi. Onun kısa saltanat devresi sadece bu çözülme ve intihat devrinin son sahnesini teşkil etmiş ve isyanlar, iç savaşlarla geçmiştir. Çünkü senato hakimiyetinin çökmesinden sonra generallerin en yüksek iktidara ulaşmak için birbirleriyle amansız mücadelesi başlamıştı. İmparatorluk sonunda bunların en kabiliyetlisine, genç Aleksios Komnenos'a düştü. Aleksios önce yeni hükümdarın hizmetinde mukabil imparator Nikephoros Bryennios'u bertaraf etti ve bundan sonra da Bryennios'a taht müddeisi rolünde halef olmuş bulunan Nikephoros Basiliakos'u yere serdi. Ancak 1080 yılı sonunda Nikephoros Melissenos İznik'te kendisini imparator ilan edip Botaniates'i örnek alarak Süleyman'ı yardıma çağırınca Aleksios bitaraf kaldı. Çünkü şimdi o, kendisini imparatorluğa yükseltme hazırlıklarına başlamış bulunuyordu.

Askeri aristokrasinin imparatorluk tacını kazanmaya çalışan bütün temsilcileri içinde Aleksios Komnenos sadece en büyük kumandan değil, aynı zamanda amcası Isaakios Komnenos ile bedbaht Romanos Diyojen'e de üstün vasıfta gerçek politikacıydı. Zemini gerek ordu içinde ve gerekse başşehirde uzak görüşlü bir akıllılık ve büyük bir diplomatik meharetle kendisi için hazırlamayı ve aynı zamanda mukabil partiyle de anlaşmayı başardı. Caesar Ioannes'in torunu Malazgirt haini Andronikos'un kızı Irene Dukas ile evliydi. İmparatoriçe Maria, imparatorluk tacını elde edeceğini hala ümit ettiği küçük oğlu Konstantinos Dukas'ın koruyucu meleği olarak onu görmekteydi. Kendisinden daha yaşlı olan kardeşi Isaakios Komnenos yanında Aleksios, caesar Ioannes Dukas'ın şahsında taraftarını bulmuştu. Onun imparatorluğa yükseltilmesini kararlaştıran Trakya'da Çorlu toplantısı Komnenos ile Dukas'ların bir aile toplantısı karakterini taşımıştı. Aleksios taht müddeisi olan eniştesi Nikephoros Melissenos ile de anlaştı. Melissenos ona devletin Avrupa kısmını teklif etmişti; Anadolu'yu kendisine ayırmıştı: Aleksios bu planını reddederek eniştesini "caesar" ünvanını vaat etmekle uyuttu. Garnizonu büyük kısmıyla yabancılardan, kısmen de Alman ücretli savaşçılardan terekküb eden İstanbul'a Aleksios bu Alman muhafızlarının reisleriyle anlaşmak suretiyle girdi. Ancak Aleksios'un ordusu da İstanbul'u koruyan ordu gibi yabancı asıllı unsurlardan müteşekkildi: bu sebeple başşehir 3 gün müddetle en vahşi bir yağmalama ve tecavüze sahne oldu. Ümitsiz mücadeleyi bırakan Botaniates, patriğin, tahtından feragat etmesi teklifini etti ve 4 Nisan 1081 Paskalya pazar gününde Aleksios Komnenos Bizans Devleti'nin İmparatoru oldu.

(Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, çev. Fikret Işıltan, Ankara, s.322-323-324)

Foto Linki