Türkiye'de Yaşayan Çerkesler

Başka bir grup olan Çerkesler, geniş bir şekilde tanımlanırsa, Abazalar, Abhazlar, Adıgeler, Karaçay-Balkarlar, Dağıstanlılar, İnguşlar, Karaçaylar ve Osetler gibi Kafkasya'nın çeşitli insanlarını kapsayan bir üst kimlik oluşturabilir. Dar tanım yalnızca Adıgeleri içerir. Türkiye'deki Çerkeslerin sayısının 2,5 ila 6 milyon arasında olduğu düşünülmektedir. Osmanlı döneminde iki ana hat boyunca yerleşmişlerdir. Birinci yerleşim hattı Sinop, Samsun, Çorum, Amasya, Tokat, Sivas, Yozgat, Kayseri, Kahramanmaraş, Adana ve Hatay illerini ve belki de Muş ve Kars'ı içerir. Çerkeslerin çoğunluğunu oluşturan ikinci hat Çanakkale, Balıkesir, Bursa, Eskişehir, Bilecik, Kocaeli, Düzce ve Sakarya'yı içerir. Diğer bazı, daha küçük Çerkes grupları Kütahya, Afyon, Konya, Aydın ve İzmir'de yaşamaktadır. Çerkes kimliğinin açık ifadesi, Çerkeslerin Çerkes Yardımlaşma Derneği'ni kurduğu Osmanlı ikinci meşrutiyet döneminin başlangıcı olan 1908'e kadar uzanıyor. Daha yakın zamanda, 1993'te Kafkas Derneği'ni (Kafkas Derneği veya KAF-DER) kurdular ve AB Uyum sürecinden cesaret alarak 2003'te Kafkas Dernekleri Federasyonu'nu (Kafkas Dernekleri Federasyonu veya KAFFED) kurdular. Şu anda bu federasyona bağlı elli dört dernek bulunmaktadır. Bu örgütlerin çoğu adlarında Kafkasya'yı içerir. Bunlardan on biri Çerkes, biri Adıge ve biri Adıge-Çerkes'tir. Çerkeslerin altı vakfı vardır ve yine muhtemelen Medeni Kanun'un 101/4. maddesi nedeniyle, adlarında Çerkes kelimesi bulunmamaktadır. KAFFED’in Çerkeslerin haklarını savunmasını yetersiz bulan bir grup Çerkes, 2011 yılında Çerkes Halk Girişimi’ni kurdu. Ayrıca, Suriye’deki Çerkesleri desteklemek için 2012 yılında Dünya Çerkes Dayanışma Komitesi’ni ve Nisan 2013’te Çerkes Dernekler Federasyonu’nu kurdular. Aynı grup, Ocak 2015’te Çoğulcu Demokrasi Partisi adında bir siyasi parti kurarak, Türkiye’deki etnik kimlik etrafındaki sorunların ve taleplerin yalnızca Kürt etnik kimliğine indirgendiğini ve Çerkeslerin göz ardı edildiğini ve kimliklerinin farkına ancak daha fazla politikleşerek varabileceklerini savundu. Çerkesler ilk gazetelerini 1911 yılında Guaze (Fener) adıyla çıkardılar. Şimdi, 1997'de KAF-DER'in medya kuruluşu olarak başlayan ve 2004'te KAFFED için aynı işlevi görmeye başlayan Nart (Cesur) dergisini ve aylık bir gazete olan Jineps'i (Bir Ağacın Gözyaşları) yayınlıyorlar. TRT 10 Haziran 2004'te bazı azınlık dillerinde yayına başladığında, Çerkesler Çerkes dilindeki otuz dakikalık haftalık yayını memnuniyetle karşıladılar ve yayının ilk gününe atıfta bulunarak, "Bugün bizim için bayram günü" yorumunu yaptılar.

(Baskın Oran, Minorities and Minority Rights in Turkey: From the Ottoman Empire to the Present State, trans. by. John William Day, Boulder: Lynne Rienner Publishers, 2021, s.64-65)

Foto Linki