Halife Hz. Ömer

Bizans Devleti'nin İran'a karşı kazandığı zaferlerin başladığı yıl Arapların hicret senesidir. Herakleios'un İran'ı yere serdiği zaman içinde Muhammed Araplığın dini ve siyasi birleşmesinin temellerini atmaktaydı. Yüzyıllarca süren Bizans- İran savaşları her iki devleti de zayıflatmış ve bu suretle Arapların yolunu açmıştı. Daha 634 yılında Araplar halife Ömer'in, bu büyük fatihin idaresinde imparatorluk arazisine girerek büyük bir zafer alayı halinde çok kısa bir sürede evvel İran devletinin elinden kurtarılmış olan eyaletleri bir baştan diğerine kat ettiler. Araplar hatıralardan silinmesi mümkün olmayan Yermuk yanındaki savaşta 20 Ağustos 636'da Bizans kuvvetleri üzerinde muazzam bir zafer kazandılar. Bunula artık Bizans mukavemeti kırılmış ve Suriye'deki mücadelenin neticesi belli olmuş oluyordu. Suriye'nin baş şehri Antakya ve şehirlerinin çoğunluğu muzaffer düşmana mücadele etmeden teslim oldular. Mukavemet Filistin'de daha kuvvetli oldu. Kudüs, Patrik Sophronios idaresinde düşmana uzunca bir süre direndi; fakat kuşatmanın sertliği nihayet kutsal şehri de halife Ömer'e kapılarını açmaya zorladı.

(Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, çev. Fikret Işıltan, Ankara, s.102-103)

----------------------------------------------

İslami yönetim genişledikçe yöneticilerin gayrimüslimlere yaklaşımı değişti. Özellikle ikinci halife Ömer'in (634-644) yönetimi altında, Sasani ve Bizans İmparatorluklarındaki toprak fetihlerinin ardından gayrimüslim nüfus, toplumsal bir sözleşmenin tarafları olarak görülmek yerine, bir hiyerarşi ve otokrasi sistemine tabi tutuldu. İslam devleti, itaat ve ek vergi (cizye) karşılığında canlarını ve mallarını koruduğu için zimmi (koruma altındaki kişiler) oldular. Kendi dinsel ve kültürel geleneklerini gözlemlemelerine izin verildi, ancak Müslümanlar tarafından dayatılan koşullar gözetildiği sürece "korunan statüden" yararlanma yetenekleri devam edecekti. Bu koruma sistemi dini hukuka (şeriat) dayanıyordu; garanti altına alınmamıştı, bahşedilmişti. 

(Baskın Oran, Minorities and Minority Rights in Turkey: From the Ottoman Empire to the Present State, trans. by. John William Day, Boulder: Lynne Rienner Publishers, 2021, s.11-12)

Foto Linki