Berlin Antlaşması (1878)

1878 Berlin Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu'ndan ayrılan ülkelerde yaşayan herkese medeni ve siyasi haklar tanıdı. Antlaşma, dini azınlıkların yanı sıra ulusal azınlıkların da tanınması ve Osmanlı Ermeni meselesinin uluslararası hukuk alanına taşınması açısından da önemliydi. Sonuçta, Berlin Antlaşması, Rusya'nın Doğu Anadolu Ermenileri üzerindeki etkisini sınırlamak için çıkarılmıştı.

Türk-Rus Savaşı'nın (1877-1878) sonunda imzalanan 1878 San Stefano Antlaşması'nın 16. maddesi, Ermeni sorununu ilk kez uluslararası bir belgede ele aldı. Şöyle deniyordu: "Bâb-ı Âli, Ermenilerin yaşadığı vilayetlerde yerel ihtiyaçların gerektirdiği iyileştirmeleri ve reformları daha fazla gecikmeden yürürlüğe koymayı ve Kürtler ile Çerkezlerden güvenliklerini garanti etmeyi taahhüt eder." San Stefano ikili bir antlaşmaydı, bu yüzden söz konusu madde Osmanlıları Rusya'ya karşı sorumlu kılıyordu, ancak İngilizler Rusya'nın "Doğu sorunu" ile ilgili pozisyonunda herhangi bir ilerlemeye izin veremezdi. İngiliz baskısı San Stefano Antlaşması'nın neredeyse tüm maddelerinin iptaline yol açtı. Bunun yerine, aynı yıl içinde yukarıda belirtilen Berlin Antlaşması tasarlandı. Bu son antlaşmanın 61. maddesi aynı reformları şart koşuyordu, ancak önemli bir farkla: Osmanlıları yalnızca Rusya'ya değil, aynı zamanda Avusturya, Büyük Britanya, Fransa ve Almanya'ya karşı da sorumlu kılıyordu, ancak pratikte Büyük Britanya'ya karşı sorumlu olmak anlamına geliyordu. “Bâb-ı Âli, Ermenilerin yaşadığı vilayetlerde mahalli ihtiyaçların gerektirdiği iyileştirme ve reformları gecikmeksizin yapmayı ve Çerkesler ile Kürtlere karşı güvenliklerini sağlamayı taahhüt eder. Bu yönde atılan adımları, bunların uygulanmasını denetleyecek olan yetkililere periyodik olarak bildirecektir.” Ancak Osmanlılar herhangi bir reform yapma niyetinde değildi. 

(Baskın Oran, Minorities and Minority Rights in Turkey: From the Ottoman Empire to the Present State, trans. by. John William Day, Boulder: Lynne Rienner Publishers, 2021, s.20-21)

Foto Linki