Hristakis Zoğrafos

 Hristakis Zoğrafos

• Büyük Banker ve Bağışçı
• Zoğrafyon Rum Erkek Lisesi'nin isim babası

(Meropi Anastassiadou-XIX.Yüzyıl İstanbul'unda Rumlar s.77)

Kırım savaşı ertesinde Osmanlı başkentindeki Rum seçkinlerin Beyoğlu'na yatırım yaptığı kesindir. Örneğin bankacı Hristakis Zoğrafos'un Büyük Pera Caddesinde dört evi ve iki dükkanı vardır.

(Meropi Anastassiadou-XIX.Yüzyıl İstanbul'unda Rumlar s.110)

Çok sayıda Sakız soylusu da Pera'da oturmaktadır. Keza Epirlilerin de çoğu inşaat işlerinde çalışmakla birlikte bazıları cemaatin önde gelen şahsiyetleri arasındadır: Bankacı Hristakis Zoğrafos ve Doktor Iroklis Vasiadis gibi.

(Meropi Anastassiadou-XIX.Yüzyıl İstanbul'unda Rumlar s.131)

İstanbul'da finans alanında boy gösterenler sadece tanınmış aileler değildir. Çok hızlı gelişen bankacılık hiç yoktan çok büyük servetler yapabilmeye çok elverişli bir alandır. Reformların hayata geçirilmesinden itibaren İstanbul salonlarında yeni isimler dolaşmaya başlamıştır. Çoğunlukla orta sınıflardan gelen ve başarılı olmak için kullanabilecekleri tanınmış soyadları olmayan bu insanlar gelişen bir pazarın sunduğu fırsatları kollamış ve kısa zamanda zenginleşmiştir. Yorgos Zarifis, Hristakis Zoğrafos, Stefanos Skulidis, Konstantinos Karapanos ve Ioannis Sismanoglou bu "kendini yaratan insan" (self-made man) modelinin en ünlülerindendir. Bunların hiçbirinin referans gösterebilecekleri saygın bir ailesi yoktur. Ancak bu onların son derece büyük bir şöhrete kavuşmasını engellememiştir. Sözü geçen insanlar olmuşlardır. Sahip oldukları maddi olanaklar sayesinde projelerini kabul ettirdikçe sözleri daha fazla dinlenir olmuştur. İlişkili oldukları mason locaları, bilimsel kuruluşlar ve toplumsal dayanışma derneklerinden aldıkları fikirlerle özellikle eğitim ve sanat alanında insancıl girişimleri arttırırlar.

1870'lerin ortalarından başlayarak bu paralı ve güçlü insanlar bazı faaliyetlerini Osmanlı sınırları dışına taşır. Bunlar iş dünyasında yaygın görülen uygulamalardır. Çoktan küreselleşmiş bir ekonomi içinde tutunabilmek için çeşitli alanlara yayılmak ve devletlerarası sınırları aşarak büyük çaplı coğrafyalarda çalışmak gerekir. Madalyonun diğer yüzü ise; her yere gide gide kentli (İstanbullu) olmaktan uzaklaşmakta olmalarıdır. 

1881'de Karapanos Atina yerleştiğinde Konstantinopolis finans çevrelerinin önemli şahsiyetlerinden biri olan kayınpederi Hristakis Zoğrafos (1820-1896) 4 yıl önce bütün işlerden elini ayağını çekmişti. Yine bir Epirli olan Zoğrafos çok genç yaşta babasıyla birlikte İstanbul'a yerleşmiş, önceleri ticaretle uğraşmış, sonra bankacılık alanına atlamıştı. Döneminin büyük mali girişimlerinin çoğuna katılmıştır. "Osmanlı Devleti Genel Şirketi" hissedarları arasında yer alır. "İstanbul Tramvay Şirketinin" de kurucuları arasındadır. V. Murat'ın özel bankacısı olan Zoğrafos başka birçok önemli faaliyette de bulunmuştur. Özellikle Rum bankerler karteli tarafından kurulan "Sanayi Kredisi" bünyesinde etkin olmuştur. Baron Hirsch ile birlikte Türkiye'de demiryollarının finansmanına katılmıştır. Bütün bunların dışında Teselya'da büyük mülkleri vardır.

Pra mutluluk getirmese de çoğu zaman güç verir. Hristakis Zoğrafos 1860'dan itibaren Millet-i Rum'un en yüksek kurumunun aktif üyelerinden biri olmuştur: Daimi Karma Milli Meclistir bu. Aynı yıllarda Pera cemaati içinde de faaldir. Özellikle "İstanbul Rum Edebiyat Cemiyeti"ni destekler. Bu kurum 1870 yangınından sonra onun sayesinde yeni ve model bir binaya taşınır yine onun sayesinde bütün ülkede bir okul kitapları ağı oluşturabilmiştir.

Hristakis Zoğrafos Nisan 1877'de eşi Dominiki ve beş çocuğuyla (Solon, Maria, Sofia, Theanos ve Yorgos) Osmanlı'nın başkentine veda ederek Paris'e yerleşir. Sultan V. Murat ile ilişkisi ve hiç beklenmedik dramatik bir olay neden olmuştur buna. Ağustos 1876'da ruhsal rahatsızlığı nedeniyle tahttan indirilen V. Murat Çırağan Sarayı'nda hapis hayatı yaşamaktaydı. 15 Nisan 1877 gecesi İstanbul'da çok iyi tanınan ve sayılan Rum iş adamı Kleanti Scalieris'in yakınlarından oluşan bir grup, devrik padişahı kaçırma teşebbüsünde bulunur. Girişim başarısız olur, ele başları tutuklanıp sürgüne gönderilir. Türk tarihinde "Çırağan Olayı" denen bu olaydan sonra Zoğrafos kentten ayrılır.

Öte yandan İstanbul'la bağlarını koparmaz. Etkin bir bankacı olarak Paris'ten Osmanlı Devleti ile ilgilenmeyi sürdürür. Özellikle eğitimle ilgili tartışmalara katılır ve maddi manevi destek olur. 1893'te (bu tarihte 16 yıldır Fransa'da yaşamaktadır kendisi) Zoğrafos lisesini kurmakla kalmaz Yeniköy'de bir kız okulunun açılmasına katkıda bulunur. Ayrıca 1894 depreminde büyük hasar gören Heybeliada Ruhban Okulunun yenilenmesine de maddi destek sağlar. 

(Meropi Anastassiadou-XIX.Yüzyıl İstanbul'unda Rumlar s.196-197-198-199-200)

Foto Linki